Σημαντική η εκδήλωση του Ιωνικού Συνδέσμου, με τίτλο: «Η Μικρασιάτισσα Γυναίκα στην Προσφυγιά»

Ρεπορτάζ-Φωτογραφίες-Βίντεο: Παναγιώτα Σούγια
Οι εκλεκτοί ομιλητές της εκδήλωσης ήταν ο Φιλόλογος κ. Θοδωρής Κοντάρας, ο Δρ. Μουσικών Σπουδών, Προϊστάμενος Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου «Μέλπως Μερλιέ» του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών κ. Χάρης Σαρρής και η Δρ. Ιστορίας, Εκπαιδευτικός κ. Τόνια Καφετζάκη, με συντονίστρια την Ειδική Γραμματέα του Ιωνικού Συνδέσμου κ. Βασιλική Μελέτη.
Η εκδήλωση ξεκίνησε με το καλωσόρισμα των παρευρισκόμενων από την Αντιπρόεδρο του Ιωνικού Συνδέσμου, κ. Δέσποινα Γεωργαντζή, η οποία προλόγισε το θέμα της βραδιάς, λέγοντας μεταξύ άλλων πως: «Η σημερινή μας εκδήλωση είναι αφιερωμένη στην Ημέρα της Γυναίκας, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου. Εμείς, σήμερα, ως Ιωνικός Σύνδεσμος, τιμούμε τη Μικρασιάτισσα Γυναίκα στην προσφυγιά. Τη γυναίκα, που έδωσε τον αγώνα της για την επιβίωση της οικογένειάς της μέσα σε πολλές, δύσκολες και τραγικές συνθήκες, με αξιοπρέπεια. Γεννήθηκα και έζησα αρκετά χρόνια στο νησί της Λέσβου. Έχω ακουστικά ερεθίσματα από τα βιώματα των παππούδων μας, τον αγώνα, που έδωσαν, κυρίως, οι γυναίκες της Λέσβου, να βοηθήσουν τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής. Οι περισσότερες ήταν γυναίκες και παιδιά, όταν έφτασαν κυνηγημένες και κατατρεγμένες στο νησί της προσφυγιάς τον Αύγουστο του 1922. Αλλά και τα διεθνή μέσα ενημέρωσης έκαναν αναφορά στις γιαγιάδες του νησιού, που βοηθούσαν τους πρόσφυγες, που έφταναν στα παράλια με βάρκες, ζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής.».

Αμέσως μετά, τον λόγο έλαβε η Ειδική Γραμματέας του Ιωνικού Συνδέσμου και συντονίστρια της εκδήλωσης, κ. Βασιλική Μελέτη, η οποία ανάφερε μεταξύ άλλων πως: «Απόψε είμαστε εδώ για να αναγνωρίσουμε και να τιμήσουμε τον αγώνα ζωής, που έδωσαν οι Μικρασιάτισσες γυναίκες. Οφείλω να ομολογήσω ότι αισθάνομαι και ιδιαίτερη συγκίνηση για τη σημερινή εκδήλωση τιμής, σεβασμού και αναγνώρισης για τη θυσία, αλλά και τα μαρτύρια, του προκομένου όσο και δοξασμένου ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Θα επιδιώξουμε, λοιπόν, μέσα από τις εισηγήσεις των τριών έγκριτων ομιλητών μας να αναφερθούμε στη μορφή της Μικρασιάτισσας γυναίκας, που είχε την πρώτη της πατρίδα μακριά, πέρα από τη θάλασσα, στην ελληνική Ιωνία και στην ιστορική και γοητευτική Σμύρνη και σε όλα τα ιστορικά και πανέμορφα παράλια.»
Ολόκληρο τον πρόλογο της κ. Μελέτη μπορείτε να τον παρακολουθήσετε πατώντας ΕΔΩ.

Στη συνέχεια, ο Φιλόλογος κ. Θοδωρής Κοντάρας ξεκίνησε την εισήγησή του, λέγοντας πως: «Η Μικρασιάτισσα γυναίκα είναι, θα λέγαμε, το τραγικότερο θύμα της καταστροφής. Οι άντρες που σκοτώθηκαν, αυτοί που έμειναν πίσω, ιδίως αυτοί που εκτελέστηκαν γρήγορα-γρήγορα είναι οι πιο τυχεροί μέσα στο δράμα τους, μέσα στην ατυχία τους. Ξέρετε πολύ καλά και από βιβλία και από μαρτυρίες χίλιες δυο και από τις οικογένειές σας πόσο πολύ υπέφεραν εκείνοι οι άντρες, που άφησαν τα κοκαλάκια τους στις εσχατιές της Ανατολής, μέχρι τα μέρη του Ευφράτη και του Κουρδιστάν, που ακούμε σήμερα, αλλά και πόσο βασανίστηκαν οι γυναίκες που απέμειναν, αυτές που ήρθαν εδώ και έπρεπε να ζήσουν τις οικογένειές τους και τον εαυτό τους ακόμη, ακόμη κι αν ήταν μόνες. Αυτές οι γυναίκες είναι τραγικές φιγούρες. Άφησαν πίσω μια πατρίδα γεμάτη αίμα και ήρθαν σε έναν τόπο ξενάρες. Έτσι τις αποκαλούσαν στη Σάμο.».
Επίσης, ο κ. Κοντάρας ανάφερε, μεταξύ άλλων, πως: «Αυτές οι γυναίκες, λοιπόν, πρώτα απ’ όλα είδαν εκτελέσεις, είδαν σφαγές, απαγωγές των παιδιών, των συζύγων, των συγγενών τους, των χωριανών, των φίλων μέσα στη μεγαλύτερη οδύνη, που μπορεί να ζήσει άνθρωπος. Πέρασαν μέρες πραγματικής κόλασης ώσπου να σωθούν. Υπήρξαν τα πιο τραγικά θύματα, γιατί πολλές από αυτές βιάστηκαν και υπέστησαν τα πάνδεινα.», προσθέτοντας πως: «Πάρα πολλές γυναίκες αυτοκτόνησαν, γιατί δεν μπορούσαν να ζήσουν αυτή τη ντροπή του βιασμού ή τόσων άλλων εξευτελισμών, που υπέστησαν. Φανταστείτε, επίσης, και πάρα πολλές άλλες, που απήχθησαν. Δεν ήρθαν στην Ελλάδα, δεν έζησαν ως πρόσφυγες εδώ. Απήχθησαν και μπήκαν σε χαρέμια και έγιναν οι γυναίκες Τούρκων.».
Επιπλέον, ο κ. Κοντάρας έδωσε ένα συγκλονιστικό ιστορικό περίγραμμα της πορείας των Μικρασιατισσών γυναικών προσφύγων και ολοκλήρωσε λέγοντας πως: «Αυτές οι γυναίκες ξανά έστησαν τη ζωή εδώ. Ήρθανε «πεθαμένες» από τόπους κρανίου και στήσανε τη ζωή εδώ, και είναι δικό τους έργο η διάσωση της μνήμης. Δεν είναι τόσο των αντρών, όσο των γυναικών αυτό το έργο. Αυτές διέσωσαν τη μνήμη και τα έθιμα. Η μνήμη της πατρίδας. Να μην χαθεί η πατρίδα μέχρι σήμερα. Όσοι είστε προσφυγικής καταγωγής το ξέρετε πάρα πολύ καλά αυτό. Το έχετε νιώσει. Και, επίσης, ήταν αυτή η γυναίκα-θυσία, που ήρθε εδώ με την ψυχή της κουρελιασμένη, ανασταίνει και μια και δυο γενιές ανθρώπων με αξιοπρέπεια. Και η Ελλάδα τις χρωστάει πάρα πολλά. Έπρεπε σε κάθε προσφυγική γειτονιά το κυρίαρχο μνημείο να είναι το Άγαλμα της Μάνας Μικρασιάτισσας, όπως είναι στη Μυτιλήνη και σε άλλες προσφυγικές γειτονιές. Υποκλινόμαστε σ’ αυτές τις γυναίκες.».
Ολόκληρη την εισήγηση του κ. Κοντάρα μπορείτε να την παρακολουθήσετε πατώντας ΕΔΩ.

Κατόπιν, τον λόγο έλαβε ο Δρ. Μουσικών Σπουδών, Προϊστάμενος Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου «Μέλπως Μερλιέ» του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών κ. Χάρης Σαρρής, ο οποίος ξεκίνησε την εισήγησή του αναφέροντας, μεταξύ άλλων, πως: «Το θέμα είναι τεράστιο, γιατί μόνο να βάλεις δίπλα-δίπλα τις λέξεις: «Μικρασιάτισσα», «Γυναίκα» και «Προσφυγιά», αυτές τις τρεις λέξεις, προκύπτει ένας καταιγισμός από συνειρμούς, προσωπικά βιώματα, αφηγήσεις, ακούσματα, προβληματισμοί. Όλα αυτά δημιουργούν ένα ιδιόμορφο επικοινωνιακό πλέγμα. Εικόνες, οι οποίες είναι άρρηκτα δεμένες με την ανάμνηση της πατρίδας, με την έξοδο, καθώς και με τους αγώνες και την αγωνία για το στήσιμο της καινούργιας ζωής στην Ελλάδα πλέον. Όπου και να κοιτάξουμε μέσα σ’ αυτό το πλέγμα πάντως, θα διαπιστώσουμε ότι κυριαρχούν οι γυναίκες. Αυτές οι συχνά αθέατες πρωταγωνίστριες μιας εποποιίας, η οποία ήδη μετράει 100 χρόνια.», στη συνέχεια μίλησε για μια γυναίκα Μικρασιάτισσα, τη Μέλπω Μερλιέ, και ολοκλήρωσε λέγοντας πως: «Θα τολμούσα, στο σημείο αυτό, να υποστηρίξω ότι η Μέλπω Μερλιέ μας έδωσε το μέτρο για να καταλάβουμε καλύτερα τον ελληνικό 19ο αιώνα. Είχε το θλιβερό προνόμιο να καταγράψει τις τελευταίες φωνές των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, ενός Πολιτισμού, ο οποίος αποσαρθρώθηκε με την Ανταλλαγή. Ωστόσο, την αποσάθρωση αυτή είχε την έμπνευση και το σθένος να τη μετατρέψει σε δύναμη δημιουργίας. Με το πρώτο της δοκίμιο: «Η Μουσική Λαογραφία στην Ελλάδα», έθεσε τα θεμέλια για την επιστημονική μελέτη της ελληνικής μουσικής σε σχέση και συνάρτηση με τη μελέτη των πολιτιστικών συγκειμένων, σκιαγραφώντας μια κρίσιμη και μεταβατική εποχή για τον ελληνικό λαϊκό μουσικό πολιτισμό. Τέλος, με το δοκίμιο: «Το Αρχείο της Μικρασιατικής Λαογραφίας», θεμελίωσε την εθνογραφική προσέγγιση του λαϊκού πολιτισμού μέσα από την αγωνιώδη προσπάθειά της, σε εποχές ιδιαίτερα φορτισμένες, να αφουγκραστεί τις φωνές των προσφύγων και να συλλέξει, να τεκμηριώσει και να χαρτογραφήσει τις ψηφίδες της μνήμης ενός ολόκληρου Πολιτισμού. Κυρίες και κύριοι, η Μέλπω Μερλιέ (τι ειρωνεία!) δεν πήγε ποτέ στη Μικρά Ασία. Την έζησε, ωστόσο, όσο κανένας άλλος μέσα από τις αφηγήσεις των προσφύγων, που μάζευε πόρτα-πόρτα μαζί με τους συνεργάτες της. Την ψηλάφισε μέσα από τις δεκάδες χιλιάδες χειρόγραφα αρχεία, που προέκυψαν από τους 5.000 και πλέον πληροφορητές της. Τη σχεδίασε σε χάρτες και σε σκαριφήματα. Την αναζήτησε μέσα από τα επιστημονικά εργαλεία της εποχής. Τη στέγασε στα βιβλία που εξέδωσε και την εμφύσησε στους συνεργάτες της και στους επιγόνους τους. Πάνω από όλα, όμως, η Μέλπω Μερλιέ επιστράτευσε το πείσμα, την πυγμή και την επιρροή της για να δημιουργήσει το θεσμικό πλαίσιο, ώστε η έρευνα να συνεχιστεί, αντιπαρατάσσοντας με τον τρόπο αυτόν το όραμά της, κόντρα στη φθορά, στη λήθη και στις αγκυλώσεις των επίσημων κρατικών οργανισμών. Αν θα κρατούσα ένα στοιχείο από αυτήν, θα ήταν ότι μέσα στην κοσμοχαλασιά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του εμφυλίου, από έναν ολόκληρο κόσμο, που πλέον υπήρχε μόνο στις αναμνήσεις των προσφύγων της πρώτης γενιάς, εκείνη επιλέγει να εστιάσει σε ένα μικρό χωριουδάκι της Καππαδοκίας: τα Φάρασα. Το αντιμετωπίζει ως μια ιδιότυπη μελέτη περίπτωσης, φωτίζοντάς το όσο το δυνατόν περισσότερο, σαν να ήθελε με τον τρόπο αυτόν να το κρατήσει σημείο αναφοράς και σύγκρισης για όλες τις κοινότητες τις Μικράς Ασίας. Για όλους εμάς, που δεν ήταν γραφτό να γνωρίσουμε αυτόν τον κόσμο. Κάτι σαν το σημάδι, που αφήνουν τα νερά ενός χειμάρρου σε ένα φαράγγι τον χειμώνα, μαρτυρώντας, το καλοκαίρι πια, όταν ο χείμαρρος έχει ξεραθεί, πόσο ψηλά έχει φτάσει και πόσο ορμητικά ήταν τα νερά αυτού του χειμάρρου. Γι’ αυτήν τη Μικρασιάτισσα γυναίκα, λοιπόν, προσπάθησα κι εγώ να σας μιλήσω.σήμερα.».
Ολόκληρη την εισήγηση του κ. Σαρρή μπορείτε να την παρακολουθήσετε πατώντας ΕΔΩ.

Ακολούθως, τον λόγο έλαβε η Δρ. Ιστορίας, Εκπαιδευτικός κ. Τόνια Καφετζάκη, η οποία άρχισε την εισήγησή της αναφέροντας, μεταξύ άλλων, πως: «Ισως, η καλύτερη αρχή για τη σημερινή διάλεξη να είναι ένα παράδειγμα από «Το Έβδομο Ρούχο», της Ευγενίας Φακίνου. Οι γυναίκες, πάλι, έχουν τα μεγάλα πάθη. Αυτές είναι που γράφουν την Ιστορία, που σηκώνουν στους ώμους τους τις σημαδιακές στιγμές. Μια τέτοια, την κατεξοχήν για τη Νεότερη Ελληνική Ιστορία σημαδιακή στιγμή, τη Μικρασιατική καταστροφή, την έξοδο των Μικρασιατών απ’ τις πατρίδες τους, την προσφυγιά και τον αγώνα της εγκατάστασης σήκωσαν, πράγματι, στους ώμους τους οι Μικρασιάτισσες πρόσφυγες. Στοιχεία της πραγματικότητας είναι ότι αποτελούσαν, βέβαια, την πλειονότητα ανάμεσα στους πρόσφυγες, που κατέφυγαν στην Ελλάδα.» και συνέχισε μιλώντας για τις λογοτεχνικές εικόνες εκείνων των γυναικών, τη λογοτεχνική απόδοση του αγώνα τους, αφενός να διαχειριστούν την ανατροπή της ζωής τους, που σήμαινε η καταστροφή και αφετέρου το να ριζώσουν στη νέα πατρίδα. Ακόμη, μέσα από παραθέματα, κυρίως από αφηγήματα γυναικών συγγραφέων, με κοινό στοιχείο μεταξύ τους την προσφυγική καταγωγή, αναφέρθηκε σε γεγονότα της εποχής, με πρωταγωνίστριες της Μικρασιάτισσες πρόσφυγες, ενώ ολοκληρώνοντας είπε πως: «Οι Μικρασιάτισσες, λοιπόν, της Λογοτεχνίας, διακρίνονται για το ταλέντο τους να μεταβάλλουν και τον πλέον εξαθλιωμένο χώρο σε ζεστό σπιτικό. Διακρίνονται, επίσης, στη μαγειρική, στα εργόχειρα, στα μυστικά της τέλειας οικοδέσποινας, ανεξαρτήτως ταξικού προσδιορισμού. Συμπερασματικά, η πρόσφυγας της πεζογραφίας όχι μόνο μετέχει σε όλα τα λογοτεχνικά προσφυγικά χαρακτηριστικά, αλλά και τα διαθέτει σε μεγαλύτερο βαθμό. Οι γυναίκες ξεπερνούν κι αυτές τη διαλεκτική μειονεξίας υπεροχής, η οποία στη γενικότητά της τείνει να λειτουργήσει εξομοιωτικά προς το συμβολικό καθεστώς του γηγενούς πληθυσμού, για να φτάσουμε, μάλιστα, ακόμη και να γίνουν φορείς νέων αξιών και συμπεριφορών. Και έχουμε την ανάδυση ενός λόγου για έναν καινούργιο γυναικείο ρόλο, ο οποίος, ξεπερνώντας την προσφυγική ιδιότητα ή με αφορμή αυτή, εγκαινιάζει, δειλά είναι αλήθεια, μια νέα αντιμετώπιση της γυναίκας. Παρουσιάζει τη γυναίκα, η οποία, με αφορμή την εμπειρία της προσφυγιάς, τείνει να χειραφετηθεί, να αντιληφθεί διαφορετικά τον εαυτόν της, αποπειράται έστω και ανεπιτυχώς να δομήσει μια νέα ταυτότητα. Κατά κάποιον τρόπο η προσφυγιά αποδεικνύεται ένα σχολείο γυναικών. Ειδικά, ως προς το ζήτημα της εργασίας, μπορεί να μην διασπώνται τα γενικότερα στερεότυπα της πεζογραφικής εικόνας της εργαζόμενης γυναίκας, όμως, έχουμε μια πρώτη έστω δειλή παρουσίαση γυναικών να επιζητούν μέσω της εργασίας χειραφέτηση, συνδέοντάς την με αιτήματα αυτονομίας, προσωπικής στοχοθεσίας, συμμετοχικότητας. Και με αφορμή τη δική της εργασία ασκείται κριτική στην άνιση εργασιακή μεταχείριση, οδηγώντας σε μια νέα αντιμετώπισή της, λειτουργικής και κοινωνικά νομιμοποιημένης. Ολοκληρώνω, ανακαλώντας τον τίτλο της αποψινής εκδήλωσης: «Η Μικρασιάτισσα Γυναίκα στην προσφυγιά», αυτές τις γυναίκες της πρώτης γενιάς, τόσο τις πραγματικές όσο και τις λογοτεχνικές εικόνες τους, και, ειδικά, τις μητέρες, οι οποίες χάθηκαν σαν τη μητέρα στον «Τελευταίο Τρύγο», της Έφης Πανσέληνου, κρατώντας όρθιο το σπιτικό της, έδινε την εισφορά της να χωνευτούν οι πίκρες, να αρχίσει ξανά η ζωή στον ξένο τόπο, που έπρεπε να γίνει δικός τους. Και έγινε. Αν όχι για τις ίδιες, σίγουρα για τα παιδιά και τα εγγόνια τους.».
Ολόκληρη την εισήγηση της κ. Καφετζάκη μπορείτε να την παρακολουθήσετε πατώντας ΕΔΩ.

Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος του Ιωνικού Συνδέσμου, κ. Γιάννης Κοντίτσης, έδωσε ως αντίδωρο στους ομιλητές από ένα αντίτυπο του βιβλίου της κ. Βασιλικής Μελέτη, με τίτλο: «Έμφυλη βία: από τη Ρητορική στη Βίαιη Πράξη».

Κατόπιν, η Πρόεδρος του Κέντρου Πρόληψης «Ίριδα» του Δήμου Νέας Ιωνίας Αττικής και εντεταλμένη δημοτική σύμβουλος Αδελφοποίησης Πόλεων κ. Έρρικα Βλαχαντώνη μετέφερε το μήνυμα του Δημάρχου Νέας Ιωνίας Αττικής, κ. Παναγιώτη Μανούρη, για την Ημέρα της Γυναίκας, το περιεχόμενο του οποίου μπορείτε να παρακολουθήσετε πατώντας ΕΔΩ.

Η ενδιαφέρουσα εκδήλωση ολοκληρώθηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, με ένα υπέροχο μουσικό πρόγραμμα από τους νεαρές ταλαντούχες μουσικούς κ.κ. Ελεάννα Στεφανάκη (λαούτο, μπουζούκι) και Κωνσταντίνα Ρούντου (πιάνο και φωνή), ενδεικτικό απόσπασμα από την εμφάνισή τους μπορείτε να παρακολουθήσετε πατώντας ΕΔΩ.

Επίσης, στην εκδήλωση παραβρέθηκαν, μεταξύ άλλων: η Καθηγήτρια Δημόσιας Διοίκησης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο κ. Αιμιλία Παπάζογλου-Μητροπούλου, ο δημοτικός σύμβουλος της παράταξης «Δημιουργία Αλληλεγγύη» κ. Γιώργος Τσιακαλάκης, οι κ.κ. Έφη Παυλίδου και Ελίνα Τηνιακού εκπροσωπώντας τη δημοτική παράταξη «Αλλαγή για τη Νέα Ιωνία», ο Πρόεδρος του Συλλόγου Σμυρναίων Νέας Ιωνίας κ. Άγγελος Μελεμενής, η υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων της Ένωσης Σπάρτης Μικράς Ασίας κ. Ξένια Παλιόγλου, η Γενική Γραμματέας του Συλλόγου Ινεπολιτών-Κασταμονιτών κ. Λαμπρινή Σπανοπούλου, το μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου Σμυρναίων Νέας Ιωνίας κ. Χρυσάνθη Αθηνάκη, ο Συγγραφέας κ. Κώστας Τσαγκαράκης και από τον Ιωνικό Σύνδεσμο η Γενική Γραμματέας κ. Φωτεινή Παπαδοπούλου και ο επίτιμος Πρόεδρος κ. Τάκης Κωστιδάκης.